Ég tók viðtal við Málfríði Torfadóttur og las ævisögu Dr. Kristins Guðmundssonar í sumar. Þetta gerði ég í tengslum við hlaðvarpsþættina Leyndardómar Hlíðarfjalls sem fjalla um veru setuliðsins í fjallinu á stríðsárunum. Í báðum þessum tilvikum beindist athyglin að samskiptum Málfríðar, Kristins og fjölskyldu þeirra við setuliðið. Fyrir nokkrum dögum birtust þau mér á góðri stund með breskum hermönnum, í myndbandi sem breski herinn lét gera á stríðsárunum. Aukinheldur sjást aðrir fjölskyldumeðlimir í myndbandinu sem höfðu komið við sögu í spjalli okkar Málfríðar og í ævisögu Dr. Kristins.
Málfríður lýsti fyrir mér hversu Bretarnir hrifust af litlu stúlkunni með ljósu lokkana og hvernig þeir óskuðu eftir því að fá að halda á henni. „Við eigum nefnilega eina svona heima í Englandi“ sagði hún mér að þeir hefðu sagt við heimilisfólkið á bænum. Kristinn lýsir erfiðu hlutskipti foreldranna í ævisögu sinni þegar þeir þurftu að hlúa að köldum og hröktum setuliðsmönnum sem höfðu lent í hrakningum í Hlíðarfjalli. Að vera búinn að heyra og lesa þessar sögur og fleiri til sem gerðust fyrir 80 árum síðan og sjá svo litlu stúlkuna með ljósu lokkana, manninn sem vann náið með breska setuliðinu á Akureyri og gömlu hjónin sem hlúðu að hætt komnum setuliðsmönnum í Hlíðarfjalli – lifna við á tölvuskjánum – þótti mér alveg stórmerkilegt.
Ég hafði samband við Önnu Kristínu Arnarsdóttur. Hún er dóttir Málfríðar og hafði milligöngu um fund okkar Málfríðar í sumar. Ég vildi láta hana og fjölskyldu hennar vita af þessari skemmtilegu uppgötvun. Eftir að hafa horft á myndbandið fékk ég svar frá Önnu Kristínu.
Þúsund þakkir fyrir þetta Brynjar. Ég bara táraðist. Þarna er fallegi afi minn Torfi sem dó 1949, ljóslifandi á filmu. Ég hef aldrei séð hann áður á kvikmynd. Bræður hans afa, Dr. Kristinn og Sigfreður eru þarna líka og ættin hennar mömmu eins og hún leggur sig. Konan sem stendur með arm hermanns um axlir heitir Sigþrúður. Mamma sagði mér að hann hefði verið svolítið skotinn í henni. Ég verð að skjótast í dag til mömmu og pabba og leyfa þeim að sjá.
Eftir að Anna Kristín hafði sýnt foreldrum sínum myndbandið seinna þennan sama dag og rætt við þau um fræga ljósmynd sem minnst var á í greininni á undan, fékk ég skilaboð frá henni.
Foreldrum mínum þótti virkilega gaman að sjá myndböndin í dag og ekki laust við að pabba vöknaði um augun að sjá mömmu trítla þarna. Honum fannst líkleg kenningin um að þetta hefði verið sett upp þ.e. af Kristni. Mamma sagði að amma hefði ekki viljað tala við Þór Whitehead um ljósmyndina á sínum tíma, þ.e. ekki gefa neitt upp...hún var mjög spes kona og átti erfiðar minningar vegna ótímabærs fráfalls afa míns. Mamma var spennt yfir myndbandinu en setti pínu hljóða. Kannski skrítið að sjá pabba sinn ljóslifandi og aðra nána ættingja. Hún man eftir pabba sínum en hún var 10 ára þegar hún missti hann. Mamma og pabbi voru mikið að velta fyrir sér hvers vegna hin amma hennar hefði verið í Lögmannshlíð (þessi með gleraugun). Kannski bara til að hitta mömmu og Daney ömmu mína. Þeim fannst það reyndar ekki ósennilegt að það hefði verið út af myndatökunum þar sem Torfi var tengdasonur hennar og túlkur hersins og þess vegna hefði fjölskyldunni verið hóað saman.
Sagan af áróðursmyndbandi breska hersins er dæmi um eina af mörgum spennandi hliðarsögum sem skutu upp kollinum við gerð fyrrnefndra hlaðvarpsþátta. Hliðarsögur sem mér finnst að eigi erindi. Margt áhugavert kemur í ljós í sögugrúskinu, nú síðast myndin í upphafi greinarinnar af setuliðsmönnunum á hertrukknum framan við Lögmannshlíðarkirkju. Hún er greinilega tekin við sama tækifæri og myndbandið. Það fer ekki framhjá neinum sem ber þetta tvennt saman. Myndina fann ég í netheimum klukkustund áður en ég kláraði þennan greinarstúf. Hana hef ég aldrei séð áður svo ég velti því fyrir mér hvort fleiri myndir frá samkomunni í Lögmannshlíð á stríðsárunum leynist á safni í London.
Sagan um myndbandið er líka gott dæmi um hvernig ólíkir sögulegir atburðir geta tengst -atburðir sem við fyrstu sýn virðast eiga lítið sameiginlegt. Frægur hershöfðingi sem stýrði atburðarásinni í Dunkirk í Frakklandi í maí og júní 1940. Hvaða erindi á hann til Akureyrar og í Hörgárdal í október sama ár? Er tilviljun að hann er sögumaður í myndbandi sem ætlað er að skapa jákvætt viðhorf gagnvart dvöl breska hersins á Íslandi? Myndbandi sem gefið er út tveimur mánuðum eftir veru hans hér á landi. Við nánari athugun kemur í ljós að fjölskylda í nágrenni Akureyrar spilar stóra rullu í myndbandinu án hennar vitundar þar til nú. Það eru stóru tíðindin í þessu öllu saman. Fólk og athafnir þeirra sem horfið var í gleymskunnar dá, lifnar við áratugum síðar. Sagan er ekki „history“, hún er hluti af samtímanum, hún skiptir fólk máli og hún er lifandi. Myndbandið af fjölskyldunni í Lögmannshlíð er skýrt dæmi um það.